Fâtih Sultan Mehmed Han
devrinde yetişen Hanefî mezhebi âlim ve velîlerindendir. İsmi Ahmed bin Mûsâ er-Rûmî, lakabı
Şemseddîn'dir. İznikli olup miladi 1448 senesinde doğduğu tahmin edilmektedir.
Şiirlerinde Hayâlî mahlasını kullandığı için "Molla
Hayâlî" adı ile de meşhurdur.
İlk tahsilini kadı olan babasından aldıktan sonra, Bursa Sultanisi denilen Yeşil Medrese’de Müderris Hızır
Bey’den icazet aldı, ona mürid oldu ve Hızır
Bey‘in kızı ile evlendi. Akli ilimlerdeki anlayışının yüksekliğin
den dolayı en ince meseleleri hemen kavrar ve
akranları arasında parmak ile gösterilirdi. Müderris olunca Filibe Medresesine
tayin edildi. İznik Medresesi müderrisinin vefat ettiği ve yerine kendisinin
tayin edildiği haberi gelince hacca niyetlendiğinden, Fatih Sultan Mehmet’in ve
Vezir Mahmut Paşa’nın tüm ısrarlarına rağmen bu teklifi kabul etmeyerek hacca
gitmiştir. Rivayete göre Molla Hayâlî; Vezir Mahmut Paşa’nın ısrarlarına
"vezir-i âzamlık makamını verseniz hacdan yine vazgeçmem" diye cevap
vermiştir. Zeyniyye koluna bağlı olan Hayâlî, hocası Şeyh Abdürrahîm Merzifonî
vâsıtası ile tasavvuf yolunda ilerledi, hocası da ona Edirne Yeni Cami de
“Kelime-i Tevhid” okuma görevi verdi. Molla Hayâlî; çok kitap okur, az yemek
yerdi. Hep ilim ve ibadetle meşgul olup bir an bu halden ayrılmazdı. Şu beyit
onun halini ifade eder;
Gece gündüz kalmazdı
ibadetten geri
Günde bir öğündü
saydıysan yediği
Talebe yetiştirmek ve eser vermek işi ile meşgul
olduğu sırada 1481 yılında henüz 33 yaşında iken vefât etti. Onun böyle genç
yaşta ölümü ilim adamları ve talebeleri arasında büyük teessüre sebep oldu. Şairler; "Sözü dilde, hayâli gözde
kaldı.” mısraı ile bir tarih düşürdü. Hayâlî'nin kabrini bugünkü
mamur şekliyle yaptıran, Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın yakınlarından Hacı Ali
Efendidir. Demir parmaklıkla çevrili lahdin alt yan taşlarında, tamirle ilgili
bilgi verilmektedir. Hayâlî'nin kıymetli haşiye ve eserleri bilinmekle beraber;
Arapça Farsça ve Türkçe olmak üzere üç dilde şiir söylemiştir. Bu durum, onun
bu dillere tam vâkıf olduğunu göstermektedir. Molla Hayâlî’nin kabri,
Bursa’nın Yıldırım ilçesinin Zeyniler mahallesinde bulunmaktadır. Emir Sultan
Camisinden Davut Kadıya doğru gelinmek suretiyle 5 dakikalık yürüme yolu
mesafesinde bir cami ve türbededir.
TADO HAVADİS EKİBİ.
